Soms kan het zo simpel zijn.
Afgelopen week zat ik weer in een opleidingsdag voor Adem- en Ontspanningstherapie volgens de methode van Dixhoorn. We deden hele eenvoudige bewegingsoefeningen. Niets spectaculairs. En toch — ik voelde zoveel veranderen in mijn lijf, in mijn hoofd, in mijn hele zijn. Eén moment raakte me in het bijzonder: ik werd me opeens bewuster van hoe ik zat. Simpelweg de stand van mijn voeten op de vloer had invloed op de spanning in mijn lijf.
En als je bedenkt dat we een groot deel van de dag zittend doorbrengen, wat voor effect denk je dan dat een klein beetje extra spierspanning of ingehouden adem de hele dag op je heeft?
En zodra we opstaan? Dan gaan we vaak gelijk weer “aan”. Rennen. Doorgaan. Door naar het volgende. Alsof we voortdurend aan het jagen zijn.
Herkenbaar?
We leven in een tijd waarin ‘aanstaan’ de norm is. Maar ons brein is daar eigenlijk niet voor gemaakt. Vanuit de evolutie hebben we drie belangrijke emotieregulatiesystemen die samenwerken om ons in balans te houden. En die drie systemen kunnen ons enorm veel inzicht geven in waarom we doen wat we doen — en hoe we beter voor onszelf kunnen zorgen.
Deze 3 systemen zijn ook onderdeel van Compassion Focused Therapy zoals ontwikkeld door Paul Gilbert. Laten we ze eens rustig bekijken.
1. Het gevaarsysteem – overleven staat voorop
Dit systeem is ons oudste, evolutionaire breinmechanisme. Het is ontworpen om gevaar razendsnel te herkennen en ons lichaam klaar te maken voor actie. Denk aan vluchten, vechten of bevriezen.
Het probleem is: je brein maakt weinig onderscheid tussen een fysieke bedreiging (zoals een auto die op je afkomt) en een psychologische dreiging (zoals een boze e-mail, kritiek, of het gevoel te falen). Daardoor staat dit systeem in onze moderne tijd vaak onnodig lang aan.
Wat je voelt als dit systeem actief is:
- Je piekert, voelt je gespannen of snel geërgerd.
- Je bent hyperalert op wat er mis zou kunnen gaan.
- Je ervaart faalangst, perfectionisme of uitstelgedrag.
- Je hebt een kort lontje of trekt je juist terug.
- Je lichaam voelt gespannen, je adem zit hoog.
Typische gedachten in dit systeem:
- “Wat als het misgaat?”
- “Ik moet dit goed doen, anders…”
- “Ik ben niet goed genoeg.”
Let op: er is niets mis met dit systeem. Het is heel nuttig dat we voor gevaar gewaarschuwd worden en bijna automatisch opzij springen als er plots een auto op ons af komt rijden. Alleen het probleem is dat het tegenwoordig ook gewoon aanslaat door onze gedachten, zonder dat er sprake is van een echte dreiging.
2. Het Jaagsysteem – streven, presteren, doorgaan
Dit systeem motiveert ons om actie te ondernemen. Het helpt ons om doelen te stellen, te zoeken naar beloning en vooruitgang. Vroeger zetten we dit systeem in om voedsel te verzamelen of een veilige plek te vinden. Nu zetten we het in voor carrières, diploma’s, likes, status of waardering.
Het is een systeem dat enorm veel energie geeft — maar ook verslavend kan zijn. Want zodra een doel bereikt is, is er vaak alweer een volgend doel. Genieten of stilstaan? Daar is geen tijd voor.
Wat je voelt als dit systeem actief is:
- Je bent productief, ambitieus, doelgericht.
- Je voelt je gedreven en misschien zelfs onrustig.
- Je gaat maar door, zelfs als je eigenlijk moe bent.
- Je ervaart prestatiedruk of voelt je leeg als je even niets ‘doet’.
Typische gedachten in dit systeem:
- “Nog even dit afmaken.”
- “Als ik dit heb bereikt, dan mag ik uitrusten.”
- “Ik moet nuttig zijn. Ik moet dóór.”
Let op: ook met dits systeem is niets mis. Het is belangrijk om dingen gedaan te krijgen. Maar zonder tegenwicht van het zorgsysteem kan het je uitputten.
3. Het zorgsysteem – thuiskomen bij jezelf
En dan is er het systeem dat vaak vergeten wordt: het zorgsysteem, kalmeringssysteem of soothing system. Dit systeem helpt ons om tot rust te komen, ons veilig te voelen en te herstellen van stress. Het wordt geactiveerd door verbinding, zelfcompassie, aanraking, ademhaling, natuur, rustige beweging en eenvoudige vormen van plezier.
Het bijzondere aan dit systeem is dat het niet ‘doet’, maar ‘is’. Het is minder spectaculair. Maar het is wél de basis van veerkracht, ontspanning en tevredenheid.
Wat je voelt als dit systeem actief is:
- Je voelt je rustig, gegrond, verbonden.
- Je ademt dieper, je spieren ontspannen.
- Je kunt vriendelijk naar jezelf en anderen kijken.
- Je ervaart mildheid, warmte, vertrouwen.
Typische gedachten in dit systeem:
- “Ik ben oké, ook als het even niet lukt.”
- “Ik mag pauzeren. Ik hoef niet altijd sterk te zijn.”
- “Ik ben hier. En dit is genoeg.”
Het mooie is: je kunt leren om je zorgsysteem bewust te activeren. Je hoeft het niet te forceren. Het begint vaak klein:
- Even je voeten op de grond voelen.
- Een rustige uitademing.
- Vriendelijk tegen jezelf praten als het tegenzit.
- Jezelf toestaan om gewoon even te ‘zijn’ in plaats van te ‘doen’.
En is precies ook waar ik in veel van mijn trainingen en trajecten mee werk, zoals Mindfulnesstraining, Compassietraining of Adem-en Ontspanningstherapie. We brengen balans in de systemen van het brein met name door het zorgsysteem meer te activeren. Niet door alleen te praten, maar juist door te ervaren. Door lichaam, adem, aandacht en mildheid als ingang te gebruiken.
